“Voor een toekomstperspectief voor natuur én landbouw in Fryslân is herinrichting van de provincie noodzakelijk”, zei Jochem Knol tijdens de Statenvergadering van 27 mei 2020. “We stemmen daarom van harte vóór het voorstel voor het instellen van een grondbank. En óók voor het inzetten van het instrument ‘onteigening van grond voor natuur’. Helaas werd het voorstel van GS tijdens de vergadering ernstig afgezwakt door meerdere partijen.
Onteigenen van grond voor natuur
De reden om dit instrument als mogelijkheid op te nemen in het beleid, is het afmaken van het Natuur Netwerk Nederland (NNN). De aankoop van grond stokt al jaren, terwijl de bedoeling is dat dat natuurnetwerk in 2027 af is. Jochem Knol: “Het aanleggen van meer natuur is van algemeen belang. En dat gaat boven individueel belang. Dus dan kan het zijn dat een eigenaar van grond in een uitzonderlijke situatie moet verhuizen naar een andere plek. Onteigening van grond (zoals dat al jaren voor het aanleggen van wegen wordt gebruikt) is een laatste redmiddel. Zo staat het ook in het coalitieakkoord uit 2019 van het CDA, VVD, FNP en PvdA: “We hechten aan behoud van draagvlak voor natuur. We blijven vruchtbare landbouwgrond gebruiken voor landbouw. Onteigening is voor ons een allerlaatste redmiddel, dat we in principe niet gebruiken. Alleen als het gaat om de allerlaatste hectares in een groot gebied, waar het succes van het hele programma op hangt, zouden we hier van kunnen afwijken.”
Helaas: alleen voor Europese wettelijke doelen
Tijdens de Statenvergadering legde Maaike Prins van het CDA uit dat zij de tekst in het voorstel toch beperkter interpreteerden dan de gedeputeerde (Douwe Hoogland van de PvdA). De tekst over het onteigenen gaf teveel ruimte, vond ze. In het voortraject van de vergadering hebben de collegepartijen na lang overleg een tekstwijziging gemaakt. Ze legden deze gewijzigde tekst voor in een amendement aan de Staten. Jochem Knol: “Verrassend, een amendement van de coalitiepartijen over hun eigen voorstel… “. Het amendement beperkt het onteigenen van grond voor natuur tot alleen grond die nodig is voor de Europese wettelijk verplichte doelen in de Kader Richtlijn Water en de Natura-2000 gebieden. Het amendement werd door de hele coalitie ingediend, inclusief de PvdA, en aangenomen. Tegen stemden: GrienLinks, SP, PvdD, D66, Forum, PVV.
Ook niet voor de gebiedsprocessen…
Even later in het debat bleek dat het instrument onteigening nóg beperkter moest worden ingezet. Ook voor de lopende gebiedsprocessen mag het onteigenen niet worden ingezet. Lees hier meer over hoe inwoners van een gebied zelf meer natuur proberen te realiseren.
Lukt het dan wel om het Natuurnetwerk aan te leggen?
Jochem Knol: “Het aanleggen van het hele Natuurnetwerk wordt nu erg lastig. Toch kan er met stukken van het Natuurnetwerk – die onder de Europese doelen vallen – aan de slag gegaan worden. Het is iets. Maar wij zijn hier zeer teleurgesteld over. Wij begrijpen het wantrouwen van de coalitiepartijen tegen het eigen college ook niet. We zullen dus niet instemmen met de door hen ingediende amendementen. Al in 2013 is het instrument onteigening uit de nota grondbeleid geamendeerd door de VVD en het CDA. In 2016 adviseerde het onderzoeksbureau BMC bij de evaluatie van het grondbeleid dringend om het instrument te gaan gebruiken. Het wordt anders lastig om de natuurdoelen te halen, aldus het bureau. Dus dit is zeer teleurstellend.”
Steun voor motie om natuurdoelen wel te halen
Door al deze inperkingen van het instrument en het nog niet volledig uitgeruste grondbeleid, zijn meer partijen bang dat de natuurdoelen niet gehaald worden. PvdA, GrienLinks, FNP en PvdD deden daarom een voorstel om uit te spreken als Staten dat we het halen van die doelen (voor de Europese Kader Richtlijn Water en Natura-2000) als een verplichting zien. Het voorstel is aangenomen, met alleen de stemmen van Forum en PVV tegen.
Uitwerking onteigening
Daarnaast wilden CDA, VVD, FNP en PvdA via een motie dat er duidelijkheid komt over de uitwerking van het instrument onteigening. Douwe Hoogland beloofde met een strategische nota te komen. Daarin zal een procesbeschrijving staan over het omgaan met betrokkenen en wat er wel en niet qua juridische onderbouwing voor het onteigenen valt. Ook staat in de nota, zo zei Hoogland, wat precies ‘de laatste snippers grond’ zijn in een gebied. Deze nota is pas eind 2021 klaar.
Boeren- en natuurorganisaties willen meer instrumenten voor goed grondbeleid
Boeren- en natuurorganisaties lieten in een gezamenlijk advies weten dat er – als je de provincie inderdaad anders inrichten wil – er meer instrumenten nodig zijn, zoals landinrichting, bedrijfsverplaatsing, afwaarderen grond en vrijwillige en verplichte kavelruil. GrienLinks heeft samen met PvdA, FNP, D66, PvdD die signalen opgepakt en een motie gemaakt om het college hierom te vragen. De motie werd aangenomen met alleen de stemmen van Forum en de PVV tegen. De gedeputeerde beloofde dit uit te werken en dit in een brief eind 2020 aan de Staten te sturen.
Onteigenen voor natuur op dezelfde manier inzetten als voor andere maatschappelijke opgaven
Jochem Knol kwam met een motie waarin een principe-uitspraak staat om geen verschil te maken bij de inzet van het instrument onteigening: “Voor de aanleg van infrastructuur wordt het instrument onteigening al jaren ingezet. De voorwaarden en procedures voor het onteigenen zijn vastgelegd in de Onteigeningswet. Het onteigeningsinstrument bestaat al 170 jaar. In de onteigeningswet zijn de rechten van mensen gewaarborgd. Bij verkoop onder de onteigeningswet krijgt de verkoper ook schadeloosstelling voor allerlei zaken. Bij verkoop van de grond zónder de onteigeningswet niet. Wij vinden dat onteigening voor alle doelen op dezelfde wijze benaderd moet worden.” D66, PvdA, en de SP dienden de motie mee in. De motie werd niet aangenomen, alleen GrienLinks, D66, PvdA, SP, PvdD en 50plus stemden voor (15 stemmen voor, 28 tegen).
Meer natuur een onzinnige hobby?
De discussie in de Staten ging er soms hard aan toe. “Bezit mag niet aangetast worden, natuur maken is peperduur en dat in deze crisistijd”, zo vond het Forum. Op tegenargumenten reageerde de woordvoerder met: “Onzin, wat u daar zegt”. De PVV noemde de idealen van de groene partijen ‘onzinnige hobby’s’. Ook het woord ‘bolsjewistisch’ viel als verwijt naar de partijen die meer natuur willen. Op deze manier van debatteren reageerden alle andere partijen verontwaardigd. Jochem Knol zei er in zijn tweede termijn het volgende over: “Een stevig debat moet kunnen. En natuurlijk zijn we het in deze staten niet altijd met elkaar eens. We betreuren het dat idealen van partijen als onzinnige hobby’s worden weggezet. We hopen oprecht dat respect voor elkaars standpunten in deze staten steeds in de gaten worden gehouden.”
De stemming
Uiteindelijk stemde de GrienLinks fractie voor het voorstel zoals het er, gehavend en wel, uitzag op het eind van de dag.
Het voorstel werd aangenomen met 32 stemmen voor en 11 stemmen tegen. De tegenstemmen waren van Forum (6) en PVV (3) omdat ze tegen onteigenen voor natuur zijn. Ook D66 (2) stemde tegen, maar juist omdat ze vóór meer natuur zijn.
Jochem Knol: “Wij stemmen voor. Het college kan hier in ieder geval een stap mee verder komen. Met wegstemmen is er geen voortgang voor de natuur. Maar jammer, erg jammer is het wel. Partijen die zo tegen natuur zijn, geven daarmee geen uitvoering aan de landelijke afspraken. Uitstel van de aanleg van natuur kan leiden tot nieuwe rechtszaken en een tweede stikstofcrisis kunnen we ons voor zowel de landbouw als de natuur, niet veroorloven. ”
Lees hier de spreektekst van Jochem Knol voor de eerste termijn
En hier de tekst van de tweede termijn.