Opinie van Rik Berends, commissielid voor GrienLinks
Ik kan genieten van kleine tweedehandsboekenwinkeltjes. Er zijn vaak allerlei verassende boeken en er is iets met de geur van oude boeken waar ik van houd. Toen ik dus laatst door Leeuwarden liep en in een passage een klein tweedehandsboekenwinkeltje zag, sprong mijn hart een beetje op. In het boekenwinkeltje viel mijn oog als docent geschiedenis (en liefhebber van eten) op een oud kookboekje: Aaltje, de volmaakte en zuinige keukenmeid. Oorspronkelijk een boekje uit 1878 en dus vol met wat je daadwerkelijk grootmoeders wijsheid kan noemen. En gelukkig kunnen we veel leren van de geschiedenis.
Ik sloeg een willekeurige pagina open, pagina 136 en ik kwam terecht in een recept voor varkensvlees. Deze pagina beschreef alleen niet het recept, maar hoe je voor het varken moest zorgen en hoe je kon voorkomen dat het varken ziek wordt. Ze schreef: ‘De meeste ziektes der varkens ontstaan uit onzindelijkheid en overdreven mesten.’ Volgens haar heeft dit te maken met een hardnekkig misverstand: ‘Het zwijn werd door den mensch gedwongen in onreinheid rond te wroeten en nu heeft het den naam, dat het dit gaarne doet. Niets daarvan. Het houdt van baden en vrijheid.’ Gelukkig wist Aaltje al in 1878 hoe dit kon worden opgelost. Ze adviseert om het varken niet te dik te laten worden, geen klein hokje te geven, regelmatig lekker los te laten lopen in de boomgaard en het varken in schoon water te laten baden. Zo is het varken gelukkiger, wordt het vlees lekkerder en ontstaan er geen nare ziektes. Aaltje waarschuwt met name voor ‘trichinen,’ volgens haar een ‘zoo te recht gevreeschde ziekte.’
De ziekte trichinellose komt volgens het RIVM eigenlijk niet meer voor in Nederland. Gelukkig maar, want het kon door uitputting en uitdroging een dodelijke ziekte zijn. Aaltje was waarschijnlijk blij geweest als ze had geweten dat deze ziekte vrijwel was uitgebannen in Nederland: we hebben dus geleerd van het verleden! Toch? Aaltje was misschien minder blij geweest als ze de reden had geweten: veel varkens worden tegenwoordig in afgesloten ruimtes gehouden, met weinig ruimte voor natuurlijk gedrag. En toch zien we nog steeds dat er veel ziektes worden overgedragen. In 2022 nog waarde, vlakbij de grens van Nederland, de varkenspest rond door Duitsland. De varkens worden nog steeds snel vetgemest.
Het imago van varkens als schone, slimme dieren, die genieten van een schoon bad en die houden van lekker scharrelen is nog niet echt hersteld, of in ieder geval zijn de omstandigheden waaronder varkens worden gehouden amper verbeterd. Eigenlijk wist Aaltje in 1878 misschien wel beter hoe we moesten zorgen voor dieren, dan dat we dat weten in 2023. Misschien hebben we dan toch niet zoveel geleerd van de geschiedenis.