“Voorzitter, Soms is het goed om bewust stil te staan bij de verworvenheden van onze democratie, en de zo vanzelfsprekend voelende vrijheden te herbevestigen. Want verworvenheden kun je ook verliezen. Zo vanzelfsprekend zijn ze niet, zien we elders. De discussie van vandaag in deze Staten plaatsen wij binnen die bredere context. Zo is het beeld ontstaan in de media dat de vrije, open en veilige werksfeer binnen ons ambtelijk apparaat is aangetast.
Dit laatste is voldoende aanleiding voor GrienLinks om – publiekelijk -de steun voor ál onze ambtenaren uit te spreken, en een bijdrage te willen leveren aan een veilige en inspirerende werkomgeving, waarin ruimte is voor tegenspraak en diversiteit in meningen,” zei Charda Kuipers in het interpellatiedebat op 31 januari 2024 over het wél of niet mogen ondertekenen door ambtenaren van een brandbrief aan het Rijk over het uitvoeren van maatregelen voor het klimaat.
Hoe het begon
Vier Friese provinciale ambtenaren ondertekenden vorige zomer een brandbrief aan het Rijk over het klimaatbeleid, samen met nog 4496 andere ambtenaren uit het hele land. In oktober 2023 stelde de Statenfractie van BBB in Fryslân vragen aan het Friese college. Op 19 december 2023 gaf het college antwoord . In die brief stelde het college dat zij met de BBB van mening is dat ‘ een ambtenaar niet als ambtenaar op deze wijze naar buiten moet treden’. Er zijn gesprekken gevoerd, aldus het college, waarin de betreffende ambtenaren aangaven dat ze als privépersoon hadden ondertekend.
In de media-aandacht die volgde op de brief van GS spraken diverse politieke partijen (PvdA, SP, D66, PvdD, GL) zich uit over de ‘ambtenarenkwestie’. Charda Kuipers: “Tenslotte geldt voor iedereen in dit land de grondwet waarin de vrijheid van meningsuiting beschermd wordt. Ook voor ambtenaren.” In de ‘ambtenarenwet’ staat een beperking daarop: ‘indien door de uitoefening van deze rechten de goede vervulling van zijn functie of de goede functionering van de openbare dienst, voor zover deze in verband staat met zijn functievervulling, niet in redelijkheid zou zijn verzekerd’. De brandbrief was gericht aan de landelijke overheid over het uitvoeren van maatregelen om aan de aangenomen klimaatwet te voldoen. Kuipers: “Zodoende zou het de Friese provinciale ambtenaren niet in de weg zitten, de provinciale overheid stelt immers geen klimaatbeleid vast”. Uiteindelijk leidde deze discussie tot een interpellatie (vragen aan het college over het uitvoeren van beleid) in de Staten op 31 januari 2024. Deze interpellatie werd aangevraagd door PvdA, SP D66, PvdD en GL.
Lees hier de bijdrage en de vragen van Charda Kuipers
Het debat
In het debat ontstonden twee discussielijnen: een over het ondertekenen van de brandbrief en een over de manier waarop dit een politieke discussie was geworden.
Charda Kuipers: “4496 ambtenaren van de 4500 ondertekenaars, hebben geen publieke gevolgen ervaren via hun college door het ondertekenen van de brandbrief. In geen van die gevallen is geconstateerd dat door ondertekening of het naar buiten treden, een goede functionering van de openbare dienst, voor zover deze in verband staat met hun functievervulling is verstoord.
Deze conclusie lijkt ons ook op te gaan voor ambtenaren van provinsje Fryslân. Toch wekken de antwoorden van GS, op de schriftelijke vragen van BBB, een andere indruk. Waarop baseert het college de mening dat een ambtenaar op deze wijze niet naar buiten zou mogen treden?”
Gedeputeerde Eke Folkerts: “De ambtenarenwet is interpretabel, die wordt door verschillende overheden ook verschillend geïnterpreteerd. Wij hebben in onze beantwoording gezegd dat mensen als privépersoon mogen zeggen wat ze willen volgens de grondwet, maar niet over politieke discussies die hier in huis gevoerd worden. In de petitie wordt wel gemeld dat mensen ondertekenen als privépersoon, maar werd de petitie ook nadrukkelijk als ambtenarenpetitie gepresenteerd. En dat kan niet volgens ons. Na onze beantwoording is er ook een bepaalde dynamiek ontstaan, waardoor het lijkt alsof wij ambtenaren willen ‘muilkorven’ (zulke woorden zijn er in de media gebruikt) maar dat is niet het geval.”
Partijen als JA21, BBB en PVV vonden dat de partijen die de interpellatie hadden ingediend het beeld van de provincie (en de ambtenaren) beschadigden. D66, PvdA, Grienlinks, SP en PvdD antwoordden dat het juist de vragen van BBB waren geweest die de zaak ‘politiek’ had gemaakt.
Charda Kuipers deed in de tweede termijn van het debat een oproep: “Ik doe een oproep om elkaar met respect en met interesse voor andere meningen te benaderen. Dat mis ik op dit moment, ook hier in de Staten. Het college dient wel de grondwet te eerbiedigen en de ambtenarenwet. Ik wil nog aandacht vragen voor twee punten: de gedeputeerde zegt: ambtenaren mogen geen politieke discussie voeren naar buiten toe . GL zegt: dat kan wel, als je binnen artikel 10 van de ambtenarenwet blijft. Dus: als functie invulling niet verstoord wordt. Vraag: denkt u dat met deze brandbrief de functie invulling verstoord wordt? Ons antwoord is NEE. Wat is uw antwoord?
EN: U zegt dat het een dynamisch proces is rond de vrijheid van meningsuiting, maar mij is nog steeds niet duidelijk waar het college zich op baseert….”
Eke Folkerts: “Wij interpreteren de ambtenarenwet op deze manier. En daarom heeft er een gesprek plaatsgevonden tussen leidinggevenden en werknemers. Geen berisping, maar een gesprek van: hé, was dit handig of niet?” Wat ‘deze manier’ precies inhoudt volgens het college werd tijdens het debat verder niet duidelijk gemaakt.
Stemming
De motie die aan het eind van het debat werd ingediend, werd niet aangenomen.