Op 24 april 2024 diende Forum voor Democratie, PVV en BBB voor de tweede keer een initiatiefvoorstel in om de al bestaande referendumverordening aan te passen. De verordening bestaat al sinds 2005, maar heeft nog nooit tot een echt referendum geleid. De partijen willen daarom de drempels voor een referendumverzoek verlagen. Elsa van der Hoek: “GrienLinks is principieel voorstander van het instrument referendum. Het actief betrekken van burgers bij de Staat, waarbij de burger centraal staat. Ook zouden we graag zien dat er sowieso actiever richting de inwoners wordt gewerkt, door bijvoorbeeld burgerberaden.”
Debat
De discussie over het voorstel werd nog vrij ingewikkeld omdat er meerdere partijen met zeer uiteenlopende amendementen op het voorstel kwamen. Van de hele referendumverordening intrekken (VVD) tot aan de opkomstdrempel helemaal afschaffen (SP). D66 kwam met zeven amendementen en een motie. Hoofdzaak was voor D66 om het absolute aantal steunverklaringen voor een referendumverzoek te veranderen in een percentage. Plus de opkomstdrempel veranderen in een uitkomstdrempel. Dit zou het ‘strategisch stemmen’ bij een referendum tegengaan. Omdat, zoals bij het Oekraïnereferendum wel gebeurde: mensen thuisbleven zodat de opkomstdrempel niet gehaald zou worden en het hele referendum dan ongeldig verklaard zou worden.
Standpunt GrienLinks
Elsa van der Hoek: “Het verlagen van de drempel voor de aanvraag van een referendum kunnen we ondersteunen, maar zouden wel graag zien dat er gewerkt wordt met een percentage van de kiesgerechtigden ipv absolute aantallen aangezien het bevolkingsaantal van Fryslân fluctueert en met absolute getallen de drempel op den duur misschien wel weer te hoog wordt. Hier zien we graag een aanpassing. Ook vinden we dat er altijd gekeken moet worden of er geen ander participatiemiddel is dat misschien beter werkt dan een referendum. We dienen daarom dat amendement van D66 mee in. Ook is het van belang dat de uitkomsten van een referendum of een ander participatie traject ook opvolging krijgt. Het komt te vaak voor dat mensen mogen meedenken en vervolgens het gevoel ontstaat dat er uiteindelijk niet geluisterd wordt (burgerraad gezonde voeding/ontwikkeling Hegewarren). Een correctief referenda (zoals in een amendement van D66 wordt voorgesteld) zouden we pas willen toevoegen als er een raadgevend of raadplegend referendum is gehouden en geëvalueerd.
En tenslotte: vorige week mocht ik een dag meehelpen bij het organiseren van een grote activiteit van Tienskip. Samen met MBO studenten praten over problemen waar zij mee te maken hebben en kijken naar oplossingen. Het was verrassend hoe we in de halve dag tot al mooie uitkomsten kwamen. Jongeren zijn de toekomst en door naar hen te luisteren en ook hun ideeën daadwerkelijk mee te nemen, geef je ze invloed, maar ook vertrouwen. Wij zijn er dan zeker een voorstander van dat jongeren mee mogen doen aan een referendum en ze meer te betrekken bij participatie projecten.”
Samenvattend: GrienLinks stemde voor alle amendementen van D66 (behalve die voor het correctief referendum en de motie voor het bindend correctief referendum). stemde tegen het amendement van de VVD om de hele referendumverordening in te trekken en ook tegen het amendement van de SP om de opkomstdrempel af te schaffen.
Zienswijze college
Het college gaf in een brief de volgende zienswijze: “Wij hebben, alles overwegende, uw Staten geadviseerd om niet tot vaststelling over te gaan, in het licht van de nog op te stellen Participatieverordening. De Provinciewet gaat het vaststellen van die verordening door uw Staten voorschrijven. De wettelijke grondslag hiervoor is de ‘Wet versterking participatie op decentraal niveau’, die momenteel voorligt bij de Eerste Kamer.” In de brief worden de onderdelen van de verordening en de voorstellen in het initiatiefvoorstel punt voor punt behandeld.
Tijdens de beantwoording in het debat meldde Eke Folkerts (gedeputeerde) dat ze blij was met de aandacht van de Staten voor dit punt. Ook benadrukte ze dat een toets op uitvoerbaarheid nog wel noodzakelijk was naar het idee van het college. Ook benadrukte ze dat er géén pot met geld op de plank ligt voor het organiseren van een referendum, maar er wel bij elk project gekeken wordt naar participatie en daar ook in het budget rekening mee gehouden wordt.
Stemming over alle amendementen en een motie
Alle amendementen en de motie zijn te vinden op de website van de provincie.
Twee amendementen werden aangenomen:
D66 PvdD SP amendement Evaluatie, voor 37 stemmen, 4 stemmen tegen (CDA). AANGENOMEN
D66 amendement Drempels in lijn, 22 stemmen voor (D66, GrienLinks, SP, PvdD, BBB, Forum, PVV) en 19 stemmen tegen (FNP, CDA, PvdA, PBF, JA21, CU, VVD) AANGENOMEN
Acht amendementen en een motie werden verworpen:
VVD amendement geen referendumverordening voor 7 stemmen (VVD, CDA) tegen 34 (GL tegen) VERWORPEN
FNP amendement Staten terug naar de tekentafel , voor 7 stemmen (FNP VVD) en 34 tegen (GL tegen) VERWORPEN
D66 GL PvdD SP amendement Referenda als participatiemiddel, voor 15 (D66, GL, PvdD, SP, FNP, CU, VVD, PBF) tegen 26 stemmen (BBB, CDA, PvdA, Forum, JA21). VERWORPEN
D66 SP amendement Raadplegende referenda ook mogelijk maken, voor 13 (D66, SP, PvdD, GL, FNP, JA21, PVV) 28 stemmen tegen (BBB, PvdA, VVD, CDA, PBF, CU, Forum). VERWORPEN
D66 en SP amendement correctieve referenda, 19 stemmen voor (D66 SP, BBB, PVV, JA21, PvdD) tegen (GrienLinks, PvdA, PBF, CU, VVD, FNP, CDA, Forum). VERWORPEN
D66 amendement Uitkomstdrempel 9 stemmen voor (D66, GrienLinks, PvdD, FNP) 32 stemmen tegen. VERWORPEN
D66 amendement Ook 16 en 17 jarigen mogen stemmen bij referendum, 15 stemmen voor (D66, GrienLinks, PvdD, SP, FNP, PvdA) 26 stemmen tegen. VERWORPEN
SP amendement Opkomstdrempel verwijderen 4 stemmen voor (D66, SP en PVV) 37 stemmen tegen. VERWORPEN
D66 motie maak bindende referenda mogelijk, 7 stemmen voor (D66, JA21, Forum, SP, PvdD, PVV) 34 stemmen tegen (GL tegen) VERWORPEN
Uiteindelijke stemming over initiatiefvoorstel
Het oorspronkelijke initiatiefvoorstel mét de twee aangenomen amendementen erin (‘Evaluatie’ en percentages in plaats van absolute aantallen steunverklaringen (‘Drempels in lijn’)) werd met 27 stemmen voor (BBB, Forum, FNP, D66, SP, PVV, PvdD, PBF, JA21 en 2 leden van GrienLinks) en 14 stemmen tegen (CDA, VVD, CU, PvdA en Knol van GrienLinks) AANGENOMEN