Bezuinigingen Friese taal en cultuur passen niet bij de ambities

Op 8 april werd het goede nieuws bekend dat het Rijk flink meer zal investeren in de Friese taal en cultuur. Samen met de provincie zijn hier mooie afspraken over vastgelegd in de nieuwe BFTK: de Bestjoersôfspraak Fryske Taal en Kultuer. Het Rijk stelt in totaal 18 miljoen beschikbaar. Groot was dan ook de teleurstelling dat het college in de nieuwe taalnota Fansels Frysk 2025-2028 acht ton aan bezuinigingen wilde doorvoeren. Elsa van der Hoek van GrienLinks diende in het debat op 19 juni 2024 verschillende voorstellen van andere fracties mee in om dat tegen te gaan. Ook diende GrienLinks een plan in van Afûk en de Fryske Sriuwersbûn voor het meer schrijven en promoten van Friese boeken. Helaas gingen de bezuinigingen toch door.

GrienLinks: “De ambities zijn groot, maar het geld strookt er niet mee.”
GrienLinks Statenlid Elsa van der Hoek tijdens het debat: “GrienLinks had het vanzelfsprekender gevonden om de keuze te maken de komende vier jaar een extra impuls voor het Fries in te zetten. Laten we duidelijk zijn: bezuinigen op het Fries is een keuze die gemaakt wordt door dit college. Het Fries moet vanzelfsprekend zijn, staat in de Taalnota, en de inwoners van Friesland moeten zich te allen tijde vrij en uitgenodigd voelen om in het Fries te communiceren en ook in de omgeving moet het Fries een zichtbaar onderdeel zijn van onze samenleving. (…)

Bij de afspraken die zijn vastgelegd in de BFTK staat beschreven dat media belangrijk zijn om de doelen te bereiken. Naast tv en radio, moet er geïnvesteerd worden in online media, maar ook in films, series en bijvoorbeeld een podcast. Omrop Fryslân wordt hierbij als belangrijke speler genoemd. Maar op Omrop Fryslân wordt bezuinigd.

Het Fries moet wetenschappelijk benaderd worden. Maar tot onze verbazing is er voor het wetenschappelijk onderzoek van de Fryske Akademy alleen nog incidenteel geld beschikbaar (i.p.v. structureel, red.). Hierdoor komt het voortbestaan van Mercator in gevaar, juist een organisatie die ons kan helpen met het wetenschappelijk benaderen van het Fries.

Streektalen worden ook belangrijk gevonden en verdienen een plek in de taalnota, maar krijgen minder geld. Voor een instelling als de Stellingwarver Schrieversronte kan dat het einde betekenen.

Dit lijkt in tegenspraak met elkaar. De ambities zijn groot, maar het geld strookt er niet mee. Ook de manier van communiceren met de betrokken partijen verdient geen prijs.” Tijdens de commissievergadering hadden verschillende insprekers aangegeven plotseling overvallen te zijn door het nieuws van de bezuinigingen, na het goede nieuws over de extra investeringen van het Rijk.

GrienLinks diende daarom verschillende voorstellen mee in van onder meer D66 en het CDA (zie onderaan).

Signalen over verplicht Frysk op de pabo
Elsa van der Hoek: “Daarnaast wil ik nog opmerken dat het verplichte Fries op de pabo (NHL Stenden), niet in goede aarde valt en ook niet wenselijk is. Voor de pabo geldt met name dat deze studenten uit de andere provincies van Nederland komen. Ze komen hier voor hun studie en vertrekken vaak weer richting huis na hun studie, om daar te werken. Het zal dus minder aantrekkelijk worden om hier de pabo te gaan doen. Het Fries zal meer op zijn plek zijn als keuzevak voor studenten die in Friesland aan school willen staan. Wil de gedeputeerde toezeggen hierin bij de taalnota een nuance aan te brengen?” Elsa diende een motie in, mee ingediend door PvdA en VVD, om met de school over de signalen in gesprek te gaan en te kijken naar mogelijkheden.

Plan van Fryske Skriuwersbûn en Afûk: Mear lêze, dus mear skriuwe
Ook diende ze een motie in voor het meer schrijven en promoten van Friestalige boeken. “Er worden te weinig Friese boeken uitgebracht en er is te weinig geld om Friese boeken uit te geven en te promoten. Het is belangrijk jonge schrijvers niet alleen te steunen met schrijfcursussen, maar ook te zorgen dat boeken onder de aandacht worden gebracht, zodat het aantrekkelijk wordt om ze te schrijven. En te zorgen dat er meer Friese boeken komen die aantrekkelijk zijn voor een breed publiek, zodat er meer gelezen wordt. Daarom steunen we het verzoek van de Fryske Skriuwersbûn om de komende vier jaar geld te investeren om zes geselecteerde Friese boeken jaarlijks uit te kunnen geven en daarbij een goede promotiecampagne te voeren. We dienen hier een motie voor in, mee ingediend door SP, D66 en PvdA.

Reactie gedeputeerde: ontraden en toezegging
Gedeputeerde Eke Folkerts gaf aan dat de lat nog nooit zo hoog gelegen heeft en dat de ambities voor Friese taal en cultuur ook het begin waren voor de nieuwe afspraken met het Rijk. “Het lijkt alsof we in de nota de bezuiniging opvullen met geld van het Rijk. Dat is niet zo. Die middelen zaten er al niet bij, daar was het Rijk van op de hoogte.”

Daarna gaf de gedeputeerde advies namens het college over de moties en amendementen. Plannen die extra geld kostten, heeft ze ontraden. Ook de motie van GrienLinks over het plan voor meer schrijven en promoten van Friese boeken. Eke Folkerts: “Deze motie moet het college ontraden. Het is voorsorteren op middelen en die integrale afweging volgt bij kadernota later.” (in 2025)

Over de motie over de bevoegdheid Frysk op de pabo zei ze: “We willen ons niet met inhoud van het onderwijs en de examens bemoeien, maar we gaan zeker met de NHL in gesprek, om te kijken of we met de wijze van toetsen misschien wat kunnen.”

Vanwege deze toezegging trok Elsa de motie in. Ook de motie “Mear lêze, dus mear skriuwe” trok ze in, omdat nu geen voorstellen werden aangenomen die extra geld kostten. “Daar komen we later mee terug”, gaf ze aan.

Uitslag stemming:
De taalnota met de bezuinigingen werd aangenomen, met 25 stemmen voor (BBB, FNP, ChristenUnie, CDA, Steatelid Jonker en Steatelid Van Dijk) en 18 tegen (GrienLinks, D66, SP, PvdA, PvdD, PVV, PBF, JA21). GrienLinks stemde tegen omdat we de ambities niet vonden stroken met de bezuinigingen en de bezuinigingen een verkeerd signaal vonden richting het Rijk.

Selectie uit voorstellen die GrienLinks mee indiende of voor stemde:
Fansels Europees, van D66, mee ingediend door GrienLinks, PvdD, SP en PvdA, tegen de bezuinigingen op Mercator. Dit amendement is verworpen met 29 stemmen tegen (BBB, FNP, CDA, ChristenUnie, Steatelid Van Dijk, Steatelid Jonker, JA21, PBF en PVV) en 14 voor (D66, GrienLinks, PvdA, SP, PvdD, VVD)

Ek ús streektalen binne us rykdom, van D66, mee ingediend door GrienLinks, SP, PBF, PvdA, VVD, BBB en FNP, om een hoofdstuk terug op te nemen over streektalen en daar op basis van een aantal uitgangspunten meer aandacht te geven aan streektalen als het Bildts en in het bijzonder aan het Stellingwerfs, vanwege de unieke positie van de taal. Dit amendement werd aangenomen. Alleen PVV en Steatelid Van Dijk stemden tegen.

Takomst foar it Stellingwerfsk, van D66, mee ingediend door GrienLinks, SP, PBF, PvdA en VVD, om de bezuiniging op de Stellingwarver Schrieversronte terug te draaien. Dit amendement is verworpen met 28 stemmen tegen (BBB, FNP, CDA, ChristenUnie, Steatelid Van Dijk, Steatelid Jonker, JA21 en PVV) en 15 voor (D66, GrienLinks, PvdA, SP, PvdD, VVD en PBF)

Langetermyndoelen, van CDA, mee ingediend door GrienLinks, D66, Steatelid Jonker, PvdD, SP, ChristenUnie, FNP, PvdA, VVD en BBB, om te zorgen dat de termijndoelen in de nota ter kennisgeving worden aangenomen en dat het Steatekomitee Frysk de langetermijndoelen betrekt in het aankomende initiatiefvoorstel. Dit amendement werd aangenomen. Allen PBF stemde tegen (1).

Lânlike kommisje soarchplicht, van CDA, mee ingediend door GrienLinks, D66, Steatelid Jonker, PvdD, SP, ChristenUnie, PvdA en BBB, om bij DINGtiid en het Rijk aan te geven dat Fryslân het belangrijk vindt dat er een onafhankelijke landelijke commissie komt die advies geeft over de wettelijke zorgplicht en verantwoordelijkheid voor de Friese taal en cultuur. Deze motie werd aangenomen. Alleen JA21, PBF en PVV stemden tegen (4 tegen, 39 voor)

Ook stemden we voor een amendement van D66, SP en PvdA voor een Fitaal ekosysteem (voor het terugdraaien van de bezuiniging op de Ried fan de Fryske Beweging, de Fryske Rie en it Europeesk Buro foarLytse Talen (EBLT)). Dit amendement is verworpen met 29 stemmen tegen (BBB, FNP, CDA, ChristenUnie, Steatelid Van Dijk, Steatelid Jonker, JA21, PBF en PVV) en 14 voor (D66, GrienLinks, PvdA, SP, PvdD, VVD).

Daarnaast stemden we voor een amendement van SP, D66 en PvdA over taaloerdracht. (voor het terugdraaien van bezuiniging op Omrop, Afuk en taalkado). Dit amendement is verworpen met 32 stemmen tegen (BBB, FNP, CDA, ChristenUnie, Steatelid Van Dijk, Steatelid Jonker, JA21, PBF, VVD en PVV) en 11 voor (D66, GrienLinks, PvdA, SP, PvdD).

Lees de bijdrage van Elsa van der Hoek hieronder in het Frysk:

Foarsitter dank,

Krekt as foar it kultuerbelied, jild ek foar de taalnota, Fansels Frysk: Een prachtige nota mei moaie ambysjes. It belang fan ús Fryske taal en kultuer, ek nei de takomst ta, komt dúdlik nij foaren. It is goed dat it ryk dit einliks ek ûnderskriuwt en de kommende jierren flink ynvestearet yn it Frysk, sa as fêstlein yn it BFTK.

It is dan ek befrjemdzjend dat GS de finansjele bydrage fan it ryk as kâns sjocht om as Fryslân sels te besunigjen op it Frysk. GrienLinks hie it logischer fûn de kommende fjouwer jier just in ekstra ympuls oan it Frysk te jaan. Litte wy dúdlik wêze: besunigje op it Frysk is in kar fan dit kolleezje.

Yn de taalnota stiet dat it Frysk fanselssprekkend moat wêze en dat de ynwenners fan ús provinsje frij binne en útnûge wurde it Frysk te brûken. Ek yn de iepenbiere romte moat it Frysk in sichtber ûnderdiel wurde. Sa wurde ynwenners útdage it Frysk aktyf te brûken. Dêrneist moat der in goed oanbod kursussen Frysk wêze en moat it Frysk wittenskiplik benadere wurde, ek yn Europa. Yn it ûnderwiis moat Frysk oan alle bern oanboden wurde. Dêr binne wy it hielendal mei iens.

Yn de ôfspraken fan it BFTK stiet dat media in wichtich ynstrumint is om doelen te berikke. Nêst telefyzje en radio moat der ynvesteare wurde yn online media, films, searjes en podcasts. Omrop Fryslân wurd hjir dúdlik neamt as spiler dy ’t my mear middels mear dwaan kin. Just film, muzyk en moaie programma’s kinne it brûk fan it Frysk stimulearje. Mar op de omrop wurdt ek besunige.

It Frysk moat wittenskiplik benadere wurde. Mar tot ús fernuvering is der foar it wittenskiplik ûndersyk fan de Fryske Akademy alline noch incidenteel jild beskikber. Dêrtroch komt it bestean fan Mercator yn gefaar, just in organisaasje dy ’t ús helpe kin mei it wittenskiplik benaderje fan it Frysk.

De Afûk kin har aktiviteiten om jonge âlders te helpen mei it Frysk yn de opfieding net mear útfiere, der wurd besunige op it tydskrift Heit en Mem en it Taalkado. Nuver, want de ambysjes foar it brûk fan it Frysk yn de opfieding en thús yn de frije tiid, binne grut.

Streektalen wurde ek belangryk fûn en fertsjinje in plak yn de nota. Mar sy moatte it mei in hiel stik minder middels dwaan.
Dit liket yn tsjinspraak mei inoar. De ambysjes binne grut, mar it jild strookt der net mei. Ek de manier fan kommunisearje mei de belutsen partijen fertsjinnet net in priis. Hoe sjocht de deputearre hjir sels op werom?

Foarsitter, wy meitsje ús ek soargen oer it ferplichte Frysk op de PABO. Ljouwert is een HBO-stêd. Der studearje hjir jongerein jongerein út ‘e hiele wrâld. Foar de PABO komme studinten ek út oare provinsjes. Sy komme hjir foar hun stúdzje en wurkje dêrnei wer troch it hiele lân. Wy meitsje ús soargen oft Ljouwert foar hun noch oantreklik sil bliuwe. It Frysk is miskien mear op syn plak as karfak foar studinten dy ’t yn Fryslân foar de klasse stean wolle. Wol de deputearre tasizze hjir yn de taalnota nuânse oan te bringen?

Soargje dat it Frysk oantreklik bliuwt mei moaie Fryske films, muzyk en boeken. Der wurde te min Fryske boeken útjûn. Der is te min jild foar it útjaan fan Fryske boeken en de promoasje dêrfan. Dêrom stypje wy it fersyk fan it Skriuwersbûn om de kommende fjouwer jier te ynvestearje om jierliks 8 Fryske boeken út te jaan en de campagne foar dy boeken. Wy tsjinje hjir in moasje foar yn (mei de SP?)

Foarsitter, opnij in moai ferhaal mei moaie ambysjes, dy ’t op dizze wize net helle wurde. Wêrom net de besunigings werom draaie en bonkehurd oan de slach om de ambysjes kâns te jaan!